กลุ่มโบราณสถานสระมรกต

กลุ่มโบราณสถานสระมรกต

ตั้งอยู่ในตำบลโคกไทย อำเภอศรีมโหสถ ห่างจากอำเภอเมืองไปตามทางหลวงหมายเลข 319 ถนนสุวินทวงศ์เป็นระยะทางประมาณ 24 กม. เป็นกลุ่มโบราณสถานทางพุทธศาสนาซึ่งมีการก่อสร้างซ้อนทับกันมาหลายสมัย เริ่มตั้งแต่ก่อนพุทธศตวรรษที่ 11 เป็นต้นมา จนกระทั่งถึงพุทธศตวรรษที่ 18 ประกอบด้วยสิ่งก่อสร้างศิลาแลงและอิฐ ส่วนใหญ่คงเหลือรากฐานเฉพาะอาคารเท่านั้น 

 เมื่อ พ.ศ. 2529ระหว่างการขุดแต่งได้ค้นพบรอยพระพุทธบาทคู่สลักอยู่บนศิลาแลงที่ฝ่าพระบาทสลักรูปธรรมจักรนูนทั้งสองข้างระหว่างรอยพระบาทมีการกากบาทสลักลึกเป็นร่อง ตรงกลางมีหลุมสันนิษฐานว่า มีไว้เพื่อปักฉัตรหรือร่มรอยพระพุทธบาทคู่นี้คาดว่า สร้างขึ้นสมัยทวารวดีถึงสมัยลพบุรีนับเป็นรอยพระพุทธบาทที่ใหญ่และเก่าแก่ที่สุดในประเทศไทย 

        บริเวณใกล้กันมี บ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งพบพระพุทธรูป และโบราณวัตถุเป็นจำนวนมาก นอกจากนี้ยังมี สระมรกต ซึ่งเป็นสระรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ากว้างประมาณ 115 เมตร ยาว 214 เมตร ลึก 3.50 เมตร มีพื้นที่ประมาณ 25 ไร่ สันนิษฐานว่าขุดขึ้นมาเพื่อใช้เป็นแหล่งน้ำและได้นำศิลาแลงไปใช้ในการก่อสร้าง นอกจากสระมรกตแล้วยังมีสระบัวหล้า และ อาคารศรีมโหสถจัดแสดงนิทรรศการความรู้เกี่ยวกับโบราณสถานเมืองศรีมโหสถและจัดแสดงโบราณวัตถุที่ค้นพบในบริเวณนั้น ที่สำคัญ ๆ เช่น จารึกเนินสระบัว (ศิลาจารึกหลักที่ 56)เป็นศิลาจารึก หินทรายสีขาวขนาดกว้าง 40 ซม. ยาว 177 ซม. เดิมถูกขนย้ายจากโบราณสถานใกล้สระบัวหรือสระบัวล้า มาพิงไว้ที่โคนต้นโพธิ์   วัดต้นโพธิ์ศรีมหาโพธิ์ 
ได้รับการสำรวจและทำสำเนาครั้งแรกเมื่อ วันที่ 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2496 โดยนายชิน อยู่ดี ปัจจุบันจารึกนี้จัดแสดงอยู่ภายในอาคารศรีมโหสถ